ανθρωποφαγία

Η συνήθεια ορισμένων φυλών να τρώνε ανθρώπινο κρέας. Λέγεται επίσης και κανιβαλισμός, από το όνομα που έδωσαν σε μια φυλή ανθρωποφάγων των νησιών της Καραϊβικής οι Ισπανοί κατακτητές τον 17ο αι. Τη συνήθεια της α. σε πρωτόγονους λαούς έχουν παραστήσει με πολύ υπερβολικό τρόπο οι πρώτοι εξερευνητές, ναυτικοί και ιεραπόστολοι που ήρθαν σε επαφή με την Αφρική και τον Νέο Κόσμο κατά τον 15o και 16o αι. Στην πραγματικότητα, η α. υπήρξε συνήθεια σε διάφορες εποχές και σε πολλούς λαούς του κόσμου ήδη από την παλαιολιθική εποχή. Εφαρμόστηκε από τον άνθρωπο του Πεκίνου (αρχές παλαιολιθικής) και αργότερα από τον άνθρωπο του Νεάντερταλ. Ανθρώπινα οστά που ανακαλύφθηκαν στην Ευρώπη και ανάγονται στη νεολιθική εποχή είχαν υποστεί θραύση για να γίνει δυνατή η εξαγωγή του μυελού, ενώ ένα από τα σώματα που βρέθηκαν στο Μέντεν Κεστλ (νεολιθική εποχή) είχε ολοφάνερα κοπεί σε κομμάτια αμέσως μετά τον θάνατό του. Και άλλες ακόμα ενδείξεις μαρτυρούν πράξεις α. κατά τη νεολιθική εποχή. Στην ιστορική εποχή, o Ηρόδοτος και ο Στράβων υπαινίσσονται την ύπαρξή της. Αργότερα, o Μάρκο Πόλο και άλλοι θαλασσοπόροι αναφέρουν την ύπαρξή της σε φυλές της Κίνας και του Θιβέτ. Το 1632, ο κληρικός Πολ Λε Ζεν αναφέρει τη σφαγή αιχμαλώτων από μια φυλή της Βόρειας Αμερικής, προσθέτοντας πως «προς μεγάλη φρίκη τους καταβρόχθισαν ωμούς». Ο Κριστόφ Ρανιάν αναφέρει την ίδια συνήθεια στους Ιροκέζους, που έψηναν μέρη του σώματος των θυμάτων τους ενώ ήταν ακόμαζωντανά· πίνοντας επίσης το αίμα τους πίστευαν πως μπορούσαν να γίνουν το ίδιο θαρραλέοι με τα θύματά τους. Ο Τζέιμς Κουκ, τον 18ο αι., περιγράφει την α. στις θάλασσες του Νότου και ο ανθρωπολόγος σερ Τζον Λούμποκ, βασιζόμενος κατά ένα μέρος σε αμφίβολης αξίας μαρτυρίες, γράφει ότι «οι ιθαγενείς των νησιών Φίτζι ήταν τόσο εκλεκτικοί, ώστε θεωρούσαν καλύτερα κομμάτια το χέρι επάνω από τον αγκώνα και το μπούτι». Ο Ρα Ούντρε-Ούντρε είχε τη φήμη πως είχε φάει 900 ανθρώπους. Τον 19ο αι. η α. εξακολουθούσε να υφίσταται σε μερικούς λαούς της Αφρικής, της νοτιοανατολικής Ασίας, του Βόρνεο, της Σουμάτρα, της Νέας Γουινέας, της Αυστραλίας και της Νότιας Αμερικής. Η συνήθεια αυτή οφείλεται σε διατροφικούς ή θρησκευτικούς λόγους. Σε ορισμένες φυλές της δυτικής Αφρικής, πουλούσαν τους γέρους τους στις αγορές τροφίμων. Διατυπώθηκε όμως και η υπόθεση ότι η α. δεν ήταν άσχετη με την έλλειψη πρωτεϊνών σε λαούς που αγνοούσαν το κυνήγι και τρέφονταν αποκλειστικά με αγροτικά προϊόντα. Η τελετουργική α. υπήρξε ίσως λιγότερο διαδεδομένη και ορισμένες τελετουργικές συνήθειες συχνά ταυτίστηκαν με την α. Τα θρησκευτικά κίνητρα της α. μπορεί να αποβλέπουν σε σκοπούς όπως η μεταβίβαση αρετών (θάρρος και σοφία του νεκρού), η άμυνα απέναντι στον κίνδυνο που προέρχεται από το πνεύμα του νεκρού ή η δυνατότητα αποφυγής εκδίκησης από μέρους των συγγενών του (που θα δίσταζαν ασφαλώς να χτυπήσουν πρόσωπα «που θα είχαν μέσα τους στοιχεία των νεκρών συγγενών τους»). Η α. μπορεί να αποτελεί και ένα είδος μύησης στη μαγεία, όπως συνέβαινε στους Χαμετζέν της δυτικής Αμερικής, ή θυσία προς τις θεότητες. Η α. έχει ασκηθεί και σε πτώματα, κατά προτίμηση σε κατάσταση αποσύνθεσης, ή με σκοπό την τιμωρία, όπως παρατήρησε o σερ Τζέιμς Φρέζερ στους Μπατάκ του κέντρου της Σουμάτρας, οι οποίοι σκότωναν τις μοιχαλίδες και ύστερα τις έτρωγαν. Η α. δεν αφορούσε πάντα την κατανάλωση για τροφή ολόκληρου του σώματος: οι κυνηγοί κεφαλών υπήρξαν πολυάριθμοι από τη νεολιθική εποχή (όταν τα κρανία χρησίμευαν ήδη για κύπελλα) έως τους σύγχρονους Νταγιάκ του Βόρνεο· συχνά τρώγεται μόνο το μυαλό. Σήμερα, η συνήθεια της α. έχει εκλείψει, εξαιτίας της αντίθεσης που συνάντησε από μέρους των Ευρωπαίων. Εξακολουθούσε να υπάρχει στη Νέα Γουινέα μέχρι σχετικά πρόσφατα, αλλά σύμφωνα με επίσημα στοιχεία έχει κι εκεί εκλείψει. «Historia Americae», έργο του Ντε Μπρι (1634), στο οποίο απεικονίζεται συνήθεια ανθρωποφαγίας, σε συμπόσιο με ανθρώπινο κρέας.

* * *

η (AM ἀνθρωποφαγία)

το να τρώει κανείς ανθρώπινο κρέας, κανιβαλισμός.